Liaturches: februari 2009

vrijdag 13 februari 2009

Collecte en bus

Er is waarschijnlijk geen God. Durf zelf te denken en geniet van het leven.

Afgelopen zondag werd in Amsterdam Darwin Day georganiseerd, met lezingen, columns, discussies, en een enkele lofzang ter ere van de tweehonderdste geboortedag van Charles Darwin (1809-1882). In de pauzes werd gecollecteerd voor de ‘reclamecampagne voor de rede’, de reclamecampagne die bovenstaande leus de openbare ruimte in gaat brengen. Ik had er geen cent voor over. Darwin en God hebben namelijk niets met elkaar te maken. Darwin heeft niet aangetoond dat er waarschijnlijk geen God is. Darwin heeft wel een alternatief gegeven voor creationistische verklaringsmodellen voor de op aarde levende organismen, maar daar volgt niet uit dat God niet bestaat en het wordt er ook niet waarschijnlijker door.
Logisch positivisten hebben aan het begin van de twintigste eeuw uitgelegd dat niet eens bij benadering vast te stellen is wat de term ‘God’ betekent. En zolang niet vast te stellen is wat een term betekent zijn er geen wetenschappelijke, zinvolle uitspraken te doen waarin deze term voorkomt. Anders gezegd, de zin “Er is waarschijnlijk geen God” betekent niets zinnigs. Nog anders gezegd, als wetenschappers uitspraken doen over God, dan doen ze wetenschap tekort of houden ze op wetenschapper te zijn. Cees Dekker die over creationisme spreekt houdt op wetenschapper te zijn, net zoals Richard Dawkins de evolutietheorie tekort doet als hij spreekt over God als misvatting. Wetenschap gaat over zinvolle vragen. Het meest wetenschappelijke antwoord op de vraag “Denkt u dat God bestaat” is daarom: “Huh?”
Maar zelfs als de term God wel een duidelijke betekenis heeft, dan is de uitspraak “Er is waarschijnlijk geen God” nog steeds onzinnig, ditmaal door het woord ‘waarschijnlijk’. Zoals Karl Popper (1902-1994) heeft laten zien worden uitspraken binnen de wetenschap niet in een of andere objectieve betekenis waarschijnlijker of onwaarschijnlijker. Op het moment dat God neerdaalt op aarde is de uitspraak “God bestaat waarschijnlijk niet” in een klap onwaar, net zoals de uitspraak “God bestaat heel misschien niet” of “God bestaat niet.” Het woord “waarschijnlijk” voegt dus niets interessants toe. Zaken bestaan of ze bestaan niet.
Het vervelendst van de reclameslogan is echter dat er na “Er is waarschijnlijk geen God” in een adem wordt doorgegaan met “Durf zelf te denken” en “Geniet van het leven.” Ondanks dat er strikt genomen geen logisch verband is, lijkt het hierdoor alsof er een samenhang is tussen deze beweringen. Maar de oproep om zelf te denken is toch hopelijk niet afhankelijk van het bestaan van God?! En de wens om te genieten van het leven staat toch los van de vraag of er goden zijn?! Andersom gezegd, zelfs als het bestaan van God onomstotelijk is aangetoond, dan nog, of juist dan, is het advies om zelf te denken van kracht. En zelfs als de goden onophoudelijk vervelende bevelen naar de aarde sturen, dan nog is het advies om rustig de tijd te nemen en te genieten van het leven zinnig.
Volgens de wetten van de reclame adviseert de tekst op de bus onbedoeld gelovigen om niet na te denken en niet te genieten. De slogan verbindt te makkelijk de teloorgang van God met de opleving van rede en genot. Terwijl het precies andersom zou moeten zijn. Een opleving van rede en genot doet de stem van God verstommen. Dat was de verdienste van Darwin.
“Denk en geniet” was daarom als slogan voldoende geweest.

dinsdag 3 februari 2009

Redeloos religieus atheïsme

“Rede en religie” is de titel van het boek dat VWO-scholieren als verplichte eindexamenstof krijgen voorgeschoteld. In een poging om volledig te zijn en niemand op de tenen te trappen heeft Michiel Leezenberg een nietszeggende inventarisatie geschreven waarvan de samenvatting kort kan zijn: “Veel filosofen hebben direct of indirect iets belangwekkends gezegd over religie. Tegen elk van die opvattingen is wel iets in te brengen. Jij mag dus zelf bepalen hoe je tegenover religie staat.” Het boek doet nergens een poging de lezer tot nadenken te dwingen. Geen enkele scholier zal na het lezen van dit boek geïnspireerd een doorwrocht betoog schrijven, en voor degenen die de schoolbanken al hebben verlaten zal na lezing hetzelfde gelden. Leezenberg slaat iedere poging tot serieus filosoferen dood.
Daarom wil ik alle eindexamenkandidaten filosofie oproepen tot (1) een massale klaagzang over dit boek en (2) het produceren van een pamflet van een halve tot drie A4-tjes met een radicaal of origineel standpunt ten aanzien van religie. Op basis van deze pamfletten stellen we een alternatieve bundel samen: “Redeloze religie.” Die bundel verspreiden we via internet en biedt lezers de mogelijkheid zich te ergeren, zich te vermaken, tegengas te geven en zelf filosofische denkbeelden te ontwikkelen. Het web wordt geteisterd door sites waarop gelovigen en atheïsten eeuwenoude argumenten herkauwen. Het is de hoogste tijd dat jonge denkers laten zien dat met betrekking tot rede en religie standpunten mogelijk zijn die niemand voor mogelijk had gehouden.

Religie en atheïsme
zijn de mobieltjes van voorbije tijden
Het is nogal onzinnig om een uiterst genuanceerd standpunt in te nemen ten aanzien van religie. Hetzelfde geldt overigens voor een uiterst genuanceerd standpunt ten aanzien van atheïsme. Als gelovigen zeggen dat er een god bestaat of dat mensen die in een god geloven gerespecteerd moeten worden, dan spreken ze onzin. Als atheïsten zeggen dat geloof in een god irrationeel is, of onredelijk, of berustend op tegenspraken, of niet-verifieerbaar dan verdoen ze hun tijd. Liever dan de “God Dellusion” had ik een boek van Richard Dawkins gelezen waarin hij de nieuwste inzichten van evolutiebiologen beschrijft. Of gebeurt er op dat gebied niets interessants meer, en is overbodig gezeur over het ongelijk van gelovigen een vlucht van Dawkins?
Terwijl Dawkins zelf het mooiste analyse-instrument voor religie en atheïsme heeft geleverd. Hij heeft immers het begrip ‘meme’ geïntroduceerd, en het idee van ‘the extended phenotype’. Combineer die twee tot ‘the extended memetype’ en je bezit het instrument dat je nodig hebt om religie en atheïsme te analyseren. Religie en atheïsme zijn memen die zich aan het mensenbreinen hebben gehecht. Ze dringen door in het mensenbrein, leggen daar eieren, en veranderen het gedrag van mensen zodanig dat de eieren gemakkelijk hun weg vinden naar nieuwe mensenbreinen.
Mobieltjes doen eigenlijk precies hetzelfde. Ze dringen zich op aan mensen, ze verkleven met het brein van mensen en ze veranderen het gedrag van mensen zodanig dat ook andere mensen een mobieltje aanschaffen. Of het nu gaat om religieus of atheïstisch gedachtegoed, of om een object zoals het mobieltje, het verspreidings- en overlevingsmechanisme is hetzelfde, zorg ervoor dat mensenbreinen de indruk hebben dat je noodzakelijk bent. Dan zullen ze je koesteren en anderen vertellen dat je noodzakelijk bent.
Maar de overeenkomst tussen mobieltjes en religie gaat veel verder. Mobieltjes hebben de belangrijkste functies van religie en atheïsme overgenomen. De volgende vijf punten lijken mij evident:
1. Religie en atheïsme brengen sociale netwerken tot stand. (Kijk eens op Hyves als je hieraan twijfelt.) Mobieltjes ook.
2. Religie en atheïsme schenken hun bezitters een bijzondere status. (Kijk eens naar de EO of naar de wijze waarop atheïsten hun rationaliteit aanprijzen.) Mobieltjes ook.
3. Religie en atheïsme ondermijnen de bestaande orde. (Denk aan de status van de eerste christenen en de eerste atheïsten.) Mobieltjes ook.
4. Religie en atheïsme sluizen geld van de ene klasse naar een andere klasse. (Denk aan de exorbitante rijkdom van kerk en de exorbitante bedragen die naar wetenschap gaan.) Mobieltjes ook.
5. Religie en atheïsme verketteren de niet-gebruikers. Mobieltjes ook. (Ketters en irrationele gelovigen zijn de tegenhangers van de losers zonder mobieltje.)
De slimste manier om religie of atheïsme te verspreiden is dan ook door de aanhangers te belonen met een mobieltje. “Gratis mobieltje met daarop de complete Bijbel, Koran of Thora.” Of, “Gratis mobieltje met daarop de voorgeïnstalleerde video’s waarin Dawkins de vloer aanveegt met creationisten.”