“Rede en religie” is de titel van het boek dat VWO-scholieren als verplichte eindexamenstof krijgen voorgeschoteld. In een poging om volledig te zijn en niemand op de tenen te trappen heeft Michiel Leezenberg een nietszeggende inventarisatie geschreven waarvan de samenvatting kort kan zijn: “Veel filosofen hebben direct of indirect iets belangwekkends gezegd over religie. Tegen elk van die opvattingen is wel iets in te brengen. Jij mag dus zelf bepalen hoe je tegenover religie staat.” Het boek doet nergens een poging de lezer tot nadenken te dwingen. Geen enkele scholier zal na het lezen van dit boek geïnspireerd een doorwrocht betoog schrijven, en voor degenen die de schoolbanken al hebben verlaten zal na lezing hetzelfde gelden. Leezenberg slaat iedere poging tot serieus filosoferen dood.
Daarom wil ik alle eindexamenkandidaten filosofie oproepen tot (1) een massale klaagzang over dit boek en (2) het produceren van een pamflet van een halve tot drie A4-tjes met een radicaal of origineel standpunt ten aanzien van religie. Op basis van deze pamfletten stellen we een alternatieve bundel samen: “Redeloze religie.” Die bundel verspreiden we via internet en biedt lezers de mogelijkheid zich te ergeren, zich te vermaken, tegengas te geven en zelf filosofische denkbeelden te ontwikkelen. Het web wordt geteisterd door sites waarop gelovigen en atheïsten eeuwenoude argumenten herkauwen. Het is de hoogste tijd dat jonge denkers laten zien dat met betrekking tot rede en religie standpunten mogelijk zijn die niemand voor mogelijk had gehouden.
Religie en atheïsme
zijn de mobieltjes van voorbije tijden
Het is nogal onzinnig om een uiterst genuanceerd standpunt in te nemen ten aanzien van religie. Hetzelfde geldt overigens voor een uiterst genuanceerd standpunt ten aanzien van atheïsme. Als gelovigen zeggen dat er een god bestaat of dat mensen die in een god geloven gerespecteerd moeten worden, dan spreken ze onzin. Als atheïsten zeggen dat geloof in een god irrationeel is, of onredelijk, of berustend op tegenspraken, of niet-verifieerbaar dan verdoen ze hun tijd. Liever dan de “God Dellusion” had ik een boek van Richard Dawkins gelezen waarin hij de nieuwste inzichten van evolutiebiologen beschrijft. Of gebeurt er op dat gebied niets interessants meer, en is overbodig gezeur over het ongelijk van gelovigen een vlucht van Dawkins?
Terwijl Dawkins zelf het mooiste analyse-instrument voor religie en atheïsme heeft geleverd. Hij heeft immers het begrip ‘meme’ geïntroduceerd, en het idee van ‘the extended phenotype’. Combineer die twee tot ‘the extended memetype’ en je bezit het instrument dat je nodig hebt om religie en atheïsme te analyseren. Religie en atheïsme zijn memen die zich aan het mensenbreinen hebben gehecht. Ze dringen door in het mensenbrein, leggen daar eieren, en veranderen het gedrag van mensen zodanig dat de eieren gemakkelijk hun weg vinden naar nieuwe mensenbreinen.
Mobieltjes doen eigenlijk precies hetzelfde. Ze dringen zich op aan mensen, ze verkleven met het brein van mensen en ze veranderen het gedrag van mensen zodanig dat ook andere mensen een mobieltje aanschaffen. Of het nu gaat om religieus of atheïstisch gedachtegoed, of om een object zoals het mobieltje, het verspreidings- en overlevingsmechanisme is hetzelfde, zorg ervoor dat mensenbreinen de indruk hebben dat je noodzakelijk bent. Dan zullen ze je koesteren en anderen vertellen dat je noodzakelijk bent.
Maar de overeenkomst tussen mobieltjes en religie gaat veel verder. Mobieltjes hebben de belangrijkste functies van religie en atheïsme overgenomen. De volgende vijf punten lijken mij evident:
1. Religie en atheïsme brengen sociale netwerken tot stand. (Kijk eens op Hyves als je hieraan twijfelt.) Mobieltjes ook.
2. Religie en atheïsme schenken hun bezitters een bijzondere status. (Kijk eens naar de EO of naar de wijze waarop atheïsten hun rationaliteit aanprijzen.) Mobieltjes ook.
3. Religie en atheïsme ondermijnen de bestaande orde. (Denk aan de status van de eerste christenen en de eerste atheïsten.) Mobieltjes ook.
4. Religie en atheïsme sluizen geld van de ene klasse naar een andere klasse. (Denk aan de exorbitante rijkdom van kerk en de exorbitante bedragen die naar wetenschap gaan.) Mobieltjes ook.
5. Religie en atheïsme verketteren de niet-gebruikers. Mobieltjes ook. (Ketters en irrationele gelovigen zijn de tegenhangers van de losers zonder mobieltje.)
De slimste manier om religie of atheïsme te verspreiden is dan ook door de aanhangers te belonen met een mobieltje. “Gratis mobieltje met daarop de complete Bijbel, Koran of Thora.” Of, “Gratis mobieltje met daarop de voorgeïnstalleerde video’s waarin Dawkins de vloer aanveegt met creationisten.”
Daarom wil ik alle eindexamenkandidaten filosofie oproepen tot (1) een massale klaagzang over dit boek en (2) het produceren van een pamflet van een halve tot drie A4-tjes met een radicaal of origineel standpunt ten aanzien van religie. Op basis van deze pamfletten stellen we een alternatieve bundel samen: “Redeloze religie.” Die bundel verspreiden we via internet en biedt lezers de mogelijkheid zich te ergeren, zich te vermaken, tegengas te geven en zelf filosofische denkbeelden te ontwikkelen. Het web wordt geteisterd door sites waarop gelovigen en atheïsten eeuwenoude argumenten herkauwen. Het is de hoogste tijd dat jonge denkers laten zien dat met betrekking tot rede en religie standpunten mogelijk zijn die niemand voor mogelijk had gehouden.
Religie en atheïsme
zijn de mobieltjes van voorbije tijden
Het is nogal onzinnig om een uiterst genuanceerd standpunt in te nemen ten aanzien van religie. Hetzelfde geldt overigens voor een uiterst genuanceerd standpunt ten aanzien van atheïsme. Als gelovigen zeggen dat er een god bestaat of dat mensen die in een god geloven gerespecteerd moeten worden, dan spreken ze onzin. Als atheïsten zeggen dat geloof in een god irrationeel is, of onredelijk, of berustend op tegenspraken, of niet-verifieerbaar dan verdoen ze hun tijd. Liever dan de “God Dellusion” had ik een boek van Richard Dawkins gelezen waarin hij de nieuwste inzichten van evolutiebiologen beschrijft. Of gebeurt er op dat gebied niets interessants meer, en is overbodig gezeur over het ongelijk van gelovigen een vlucht van Dawkins?
Terwijl Dawkins zelf het mooiste analyse-instrument voor religie en atheïsme heeft geleverd. Hij heeft immers het begrip ‘meme’ geïntroduceerd, en het idee van ‘the extended phenotype’. Combineer die twee tot ‘the extended memetype’ en je bezit het instrument dat je nodig hebt om religie en atheïsme te analyseren. Religie en atheïsme zijn memen die zich aan het mensenbreinen hebben gehecht. Ze dringen door in het mensenbrein, leggen daar eieren, en veranderen het gedrag van mensen zodanig dat de eieren gemakkelijk hun weg vinden naar nieuwe mensenbreinen.
Mobieltjes doen eigenlijk precies hetzelfde. Ze dringen zich op aan mensen, ze verkleven met het brein van mensen en ze veranderen het gedrag van mensen zodanig dat ook andere mensen een mobieltje aanschaffen. Of het nu gaat om religieus of atheïstisch gedachtegoed, of om een object zoals het mobieltje, het verspreidings- en overlevingsmechanisme is hetzelfde, zorg ervoor dat mensenbreinen de indruk hebben dat je noodzakelijk bent. Dan zullen ze je koesteren en anderen vertellen dat je noodzakelijk bent.
Maar de overeenkomst tussen mobieltjes en religie gaat veel verder. Mobieltjes hebben de belangrijkste functies van religie en atheïsme overgenomen. De volgende vijf punten lijken mij evident:
1. Religie en atheïsme brengen sociale netwerken tot stand. (Kijk eens op Hyves als je hieraan twijfelt.) Mobieltjes ook.
2. Religie en atheïsme schenken hun bezitters een bijzondere status. (Kijk eens naar de EO of naar de wijze waarop atheïsten hun rationaliteit aanprijzen.) Mobieltjes ook.
3. Religie en atheïsme ondermijnen de bestaande orde. (Denk aan de status van de eerste christenen en de eerste atheïsten.) Mobieltjes ook.
4. Religie en atheïsme sluizen geld van de ene klasse naar een andere klasse. (Denk aan de exorbitante rijkdom van kerk en de exorbitante bedragen die naar wetenschap gaan.) Mobieltjes ook.
5. Religie en atheïsme verketteren de niet-gebruikers. Mobieltjes ook. (Ketters en irrationele gelovigen zijn de tegenhangers van de losers zonder mobieltje.)
De slimste manier om religie of atheïsme te verspreiden is dan ook door de aanhangers te belonen met een mobieltje. “Gratis mobieltje met daarop de complete Bijbel, Koran of Thora.” Of, “Gratis mobieltje met daarop de voorgeïnstalleerde video’s waarin Dawkins de vloer aanveegt met creationisten.”
Posts
1 opmerking:
Waarom wordt er bijna altijd gesproken over religie en de invloed daarvan terwijl het feitelijk gaat over godsdienst en de invloed daarvan op de maatschappij? Zowel van de kant van de gelovigen alsook , helaas , steeds meer van de niet-gelovige kant , wordt deze terminologie gebezigd.
Religie is in wezen een niets zeggende term omdat het een algemeen gevoel betreft van godsdienstige maar ook van niet godsdienstige aard. Het is een soort poging om tot zingeving in het bestaan te komen. Hetzij via hogere machten hetzij via vormen van van spiritualiteit. Het geeft een herbinding aan met wat ervaren , beleefd wordt als iets essentieels in het menselijk bestaan. Zonder dat daar bepaalde gedogmatiseerde opvattingen aan ten grondslag liggen, godsdienstige dwangmatigheden en dergelijke.
Wanneer er over religieuze zaken wordt gesproken in algemene zin , kan er vrijblijvend van alles worden beweerd. Bij het woord religie is er geen godsdienstige stroming aan te wijzen die evt. problemen zou oproepen of kunnen oproepen, of opgeroepen heeft.
Met dit soort woordgebruik is het steeds mogelijk om om de problemen heen te cirkelen. Want wie moet je aanspreken bij het woord religie? Islamieten, christenen, hindoes, sjintoïsten of spirituele stromingen en wat er ook maar meer te vinden is? Ook het Zen, het seculiere humanisme, de antroposofie , het taoisme, zelfs de vrijmetselarij vallen allemaal onder de grote noemer van religie. Niet religie is een of het probleem, maar de toespitsing binnen deze noemer geeft het probleemgebied aan. Godsdienst is of kan het zijn. Nee, zoals er nu gediscussieëerd wordt blijven al die godsdienstige groeperingen, stromingen buiten schot. Alles blijft vaag en buiten het discours. En natuurlijk zijn de godsdiensten hierbij gebaat en gebruiken de aanhangers ervan waarschijnlijk heel welbewust het woord religie. Zo blijven de evt. aanwezige kwalijke punten van eigen godsdienst buiten schot in kritische beschouwingen. Een algemeen aanvaard gebruik van het woord religie waar het om specifieke, godsdienstige zaken gaat, is geen excuus om het foutief te gebruiken. Stop met het gebruik van het woord en begrip relígie waar het gaat om problemen die gódsdiensten met hun opvattingen veroorzaken in de maatschappij.
Zodat dat vage inhoudsloze gepraat over religie zijn einde mag beleven.
Er moet naam gegeven worden aan dat waar het om gaat en daarover dient het discours te gaan. En het is vooral aan seculiere instituties en personen om af te zien van verhullend taalgebruik.
Met de titel “religieus atheïsme” van het artikel kan ik het in dit verband volledig eens zijn omdat ook atheïsme onder het begrip religie valt.
D.H. de Wijk
Een reactie posten