Quantumfit

Wat is quantumfit?
In het Nederlands duiken zo nu en dan bijwoorden op die een bijvoeglijk naamwoord opblazen tot ongekende proporties. “Deze daad is zo onwijs zinloos.” “De Senseo is super handig.” “Een Big Mac is mega lekker.” Ik heb aangenomen dat quantumfit een samentrekking is van een dergelijk bijwoord (quantum) en een bijvoeglijk naamwoord (fit). Quantumfit betekent dan ongelooflijk of niet te overtreffen fit. De officiële spelling in het Nederlands zal overigens kwantumfit zijn, maar om een of andere reden schrijf ik ook liever quantummechanica dan kwantummechanica. Hoe dan ook, quantumfit klinkt als erg goed in vorm, en dat is waarschijnlijk ook de bedoeling.
Wat is dat toch met quantum, quantumtheorie en quantummechanica? Laat ik de stand van zaken even samenvatten. Er is een moderne natuurwetenschappelijke theorie, de quantummechanica. Die theorie voorspelt het gedrag van zeer kleine deeltjes (alhoewel het strikt genomen natuurlijk geen deeltjes zijn, enzovoort, bla, bla, bla). Die quantummechanica is een wiskundige theorie, gebaseerd op wiskundige structuren en bewerkingen. En we weten hoe we die wiskundige structuren moeten doorrekenen om waarneembare voorspellingen af te leiden. Die voorspellingen zijn een enkele keer succesvol getoetst (zoals door Alain Aspect), en andere theoretici hebben op basis van quantummechanica interessante, maar lastiger te toetsen voorspellingen gedaan (zoals de verdampende zwarte gaten van Stephen Hawking). Kortom de quantummechanica is een volwassen natuurwetenschappelijke theorie. Het grote probleem blijft echter dat niemand met enige overtuiging kan zeggen hoe de wiskundige structuren die aan quantummechanica ten grondslag liggen moeten worden geïnterpreteerd. Met andere woorden, we weten hoe we het moeten berekenen maar we weten niet wat het is.
Dat is geen ongewone situatie. Van veel woorden is niet aan te geven waar ze precies op slaan. De gemiddelde Nederlander of de waarde van de dollar zijn veelvuldig gehanteerde noties, maar niemand weet op welk aspect van de werkelijkheid ze slaan. Dat is niet erg. Niet alle taal is bedoeld om de werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk weer te geven. Soms is taal niet meer dan een werktuig om met de werkelijkheid om te gaan. Taal is dan een tool, zo zouden de Engelsen aanvullen. Quantummechanica is een voorbeeld van zo’n werktuig. Wel een fantastisch werktuig overigens, maar een werktuig. De theorie werkt, maar dat wil nog niet zeggen dat de quantummechanica de werkelijkheid afbeeldt.
Toch spreekt quantummechanica enorm tot de verbeelding. Misschien juist wel omdat niemand weet hoe de theorie kan worden verbeeld. Deeltjes hebben geen plaats, informatieoverdracht gaat sneller dan het licht en zonder oorzaak kunnen deeltjes en antideeltjes ontstaan. Menigeen likt daar haar geestelijke vingers bij af. Dus wordt quantummechanica gebruikt om van alles en nog wat te verklaren.
Binnen de filosofie is vooral het bewustzijn populair als verschijnsel waarop de quantummechanica van toepassing wordt geacht. Een mooi voorbeeld van hoe het ene intellectuele gat met het andere kan worden gedicht. We weten niet precies wat bewustzijn is, we weten niet precies waar het bewustzijn zich bevindt, en we weten niet hoe bewustzijn ontstaat. Dat lijkt toch verdraaid veel op de situatie in de quantummechanica! Sterker nog, dit past zo mooi, hier is sprake van een mega quantumfit! Het bewustzijn heeft dus een quantummechanische basis…