De redelijkheid van Wilders

Het principe van welwillendheid is het kroonjuweel van de filosofie van de twintigste eeuw. Het principe zegt eenvoudigweg dat als je degene met wie je discussieert wilt begrijpen je moet veronderstellen dat diegene net zo rationeel, waarheidlievend en ethisch oprecht is als jijzelf. Althans zolang het een discussie is. Dat wil zeggen, zolang jij of de ander niet naar geweldsmiddelen grijpt. Wat iemand in een discussie ook te berde brengt, je reageert erop door te veronderstellen dat het een oprechte, rationele poging is om jou te overtuigen. En zolang die te berde gebrachte middelen niet gewelddadig zijn is het een discussie. Dus een advertentie, gedicht, videoclip of een film zijn net zoveel onderdeel van een discussie als een geschreven opiniestuk of een betoog in de tweede kamer.
In reactie op de advertentie van Harry de Winter treden Geert Wilders en Martin Bosma dit principe met voeten. Zij schrijven letterlijk dat De Winter “zijn eigen onnozelheid” etaleerde, en stellen een paar zinnen later dat de mening van De Winter onoprecht is want Wilders en Bosma “zijn ervan overtuigd dat de bovenonsgestelden wel degelijk aanvoelen dat er iets fundamenteel mis is met de islam.” Door deze openingszet houdt de rest van het stuk op een poging tot een redelijke discussie te zijn. Je tegenstander dommer en minder oprecht afschilderen dan jezelf is geen poging de ander te begrijpen, slechts een poging om je eigen mening bij voorbaat superieur te verklaren.
Het leuke is dat Tofik Dibi vandaag in De Volkskrant richting Wilders precies hetzelfde doet: openen met een kleine sneer richting de rationaliteit van Wilders: “Geert Wilders zegt er regelmatig last van te hebben en ik voel me soms ook onbegrepen. Toen ik klein was, had ik dat regelmatig.” Maar Wilders is geen kleine jongen, en als Dibi hem wil uitnodigen voor een debat, en dat wil Dibi, dan moet hij iedere twijfel aan de rationaliteit en oprechtheid van Wilders achterwege laten. Wie met Wilders wil discussiëren zal er vanuit moeten gaan dat Wilders rationeel, waarheidlievend, en oprecht is, zal er vanuit moeten gaan dat Wilders een redelijk mens is.
Fitna is gewoon een zet in een discussie rond de islam. Dat is een belangrijke discussie, een mooie discussie ook, die wij zeker niet uit de weg moeten gaan. Het is een onderdeel van een veel groter vraagstuk, namelijk de vraag welke rol religies gaan spelen in de wereldgeschiedenis nu de grote strijd tussen de ideologieën van het kapitalisme en het communisme is uitgemond in een overwinning van een van enige menselijke kanttekeningen voorzien kapitalisme. Gaan religies, nu die ideologische leidraad weg is, de vacante plek invullen? Worden religies de nieuwe ideologieën?
Wilders claimt dat de islam al een nieuwe ideologie is. En er zijn redenen genoeg om te stellen dat president Bush het christendom als tegenkracht heeft gelanceerd toen hij de wereld verdeelde in Licht en Donker, Wij versus de As van het Kwaad. Gaan religies de plek van het nieuwe gordijn bepalen, de grens tussen licht en donker?
Wilders stelt terecht dat de doelstellingen van de islam hier op aarde liggen, en dat maakt de islam inderdaad tot een politieke ideologie. Maar dat is niet het grootste gevaar van de islam, want in die zin is het kapitalisme ook een politieke ideologie. Het gevaar is dat die aardse doelstellingen niet geformuleerd worden in termen van menselijk, aards geluk (zoals bij kapitalisme of communisme) maar in termen van verantwoording aan een andere wereld, een wereld los van onze dagelijkse werkelijkheid, een goddelijke wereld. Dat is het gevaar van de islam, én van het christendom van Bush. Religies mogen geen politieke ideologie worden, daarvoor zijn mensenlevens te kort en te kostbaar, daarvoor is onze vrijheid om ons aardse leven vorm te geven zoals wij dat zelf willen te dierbaar.
De discussie over de nieuwe rol van religie moeten we in alle hevigheid voeren, met boeken, betogen, videoclips, muziek en films. En van iedereen die aan die discussie meedoet veronderstellen we dat zij redelijk is en ons niet naar het leven zal staan. Dat is de geseculariseerde christelijke traditie die wij hebben hoog te houden. Dat is de traditie die voortkomt uit Matteüs 22:
“Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dat is het grootste en eerste gebod. Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf.”
Als het geloof in God wegvalt, en daarmee het eerste en grootste gebod, dan blijft het kleine, aardse principe van welwillendheid over. Heb de argumenten van uw naaste lief als die van uzelf.
Intellectueel Nederland zou de huidige impasse kunnen oplossen door redelijk en begrijpend, met inachtneming van welwillendheid, te reageren op Fitna, en zich pal op te stellen achter uitzending daarvan.