Het gevaar van 'atheïsme'

Intellectual honesty is now, and will always be, deeper and more durable, and more easily spread, than “atheism.”

Sam Harris

(zie:

http://newsweek.washingtonpost.com/onfaith/sam_harris/2007/10/the_problem_with_atheism.html)

Harris heeft gelijk. Net zoals er geen reden is om a-racist of a-seksist te zijn, zo is er ook geen reden om a-theïst te zijn. Niemand die strijdt tegen racisme zal zich een “a-racist” noemen, en evenzo zal iemand die zich teweer stelt tegen seksisme zich nooit aanduiden met de term “a-seksist.” Racisme en seksisme zijn irrationele, onredelijke, ongewenste houdingen die niet passen binnen een democratische maatschappij waarin iedereen een stem mag hebben. Het verzet tegen racisme komt niet voort uit het idee dat we kunnen bewijzen dat alle rassen gelijkwaardig zijn. Dat kunnen we namelijk niet. En we kunnen ook niet bewijzen dat vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn. Het enige dat we kunnen zeggen is dat we een samenleving wensen waarin mensen niet op grond van hun ras of geslacht worden buitengesloten.

Stel dat we ons wel het stempel ‘a-racist’ laten opdrukken, en dat vervolgens van ons gevraagd wordt met onomstotelijke bewijzen te komen dat blanken en zwarten gelijkwaardig zijn. Hoe zouden we dat moeten doen? Middels fysiologische kenmerken? Maar zijn niet juist de fysiologische kenmerken de bron van racisme en beweren wij juist niet dat die kenmerken er zeker zijn, maar gebagatelliseerd kunnen worden? Via statistieken dan? Maar wat voor statistieken? Hardloopuitslagen? IQ-tests? Het aantal schaakgrootmeesters? Percentages van de wereldbevolking? Al deze cijfers zouden grote verschillen te zien geven, en derhalve zou geen enkel getal ook maar enig inzicht geven in de vraag of blank en zwart gelijkwaardig zijn. Het punt is dat de gelijkwaardigheid van seksen en rassen geen empirisch aantoonbare relatie tussen groepen mensen is, maar een wens. Een wens om te leven in een maatschappij waarbij mensen niets kan worden ontzegd op grond van sekse of ras.

Door onszelf ‘a-racist’ laten noemen, of ‘a-seksist’ zadelen we ons op met een bewijslast die we helemaal niet willen hebben. We betwijfelen slechts dat er goede gronden zijn om op voorhand mannen en blanken exclusief toegang te verlenen tot onderdelen van onze maatschappij. Maar we willen zeker niet bewijzen dat vrouwen en kleurlingen als groep gelijk zijn aan de groep blanke mannen. Sterker nog, we vinden dat in een democratie individuen en hun verdiensten centraal horen te staan, en niet de groepen waartoe individuen behoren.

Daarom is ook de term ‘atheïst’ gevaarlijk. Door die term te gebruiken, lijkt het alsof we iets willen bewijzen, alsof we iets willen verdedigen. En doordat we die term lijdzaam op ons laten plakken kunnen theïsten van ons eisen dat we met bewijzen komen waaruit blijkt dat er geen goden bestaan, of dat er een universele rede is, of dat religies overal en altijd dood en verderf hebben gezaaid, of dat er helemaal geen mensen zijn die kracht putten uit hun geloof, of dat er niets tussen hemel en aarde kan zijn wat niet door wetenschap verklaard kan worden. Maar wie zou dat willen bewijzen?

Natuurlijk kunnen we niet bewijzen dat er geen goden zijn, en geen elfen, en geen orcs, en geen kobolden. Natuurlijk is er geen universele vorm van rationaliteit of redelijkheid, net zoals er geen universele vorm van religie is. Natuurlijk hebben missionarissen en zendelingen veel heil en zegen gebracht in Papoea-Nieuw-Guinea, heel veel. Natuurlijk is het soms beter te knielen op een bed violen dan overgeleverd te zijn aan de wetenschap dat dit lichaam en deze geest over zestig jaar onherroepelijk uiteen zullen zijn gevallen. En natuurlijk zijn er heel veel zaken waarover wetenschappers niets durven zeggen, en met argusogen toekijken hoe anderen dat wel doen. Geen enkele weldenkende atheïst (of is dat een pleonasme?) zal het tegendeel beweren.

Atheïsten betwijfelen slechts of een beroep op een god tegenover medemensen die niet in die god geloven ooit iets verklaart of rechtvaardigt. Atheïsme is geen stelling die verdedigd dient te worden, maar slechts een wens. De wens om te leven in een maatschappij waar mensen hun god nooit zoveel hoger stellen dan dit aardse leven dat zij in zijn naam bereid zijn slachtoffers onder hun medemensen voor lief nemen. Verder niets.