zaterdag 22 maart 2008

Het gevaar van 'atheïsme'

Intellectual honesty is now, and will always be, deeper and more durable, and more easily spread, than “atheism.”

Sam Harris

(zie:

http://newsweek.washingtonpost.com/onfaith/sam_harris/2007/10/the_problem_with_atheism.html)

Harris heeft gelijk. Net zoals er geen reden is om a-racist of a-seksist te zijn, zo is er ook geen reden om a-theïst te zijn. Niemand die strijdt tegen racisme zal zich een “a-racist” noemen, en evenzo zal iemand die zich teweer stelt tegen seksisme zich nooit aanduiden met de term “a-seksist.” Racisme en seksisme zijn irrationele, onredelijke, ongewenste houdingen die niet passen binnen een democratische maatschappij waarin iedereen een stem mag hebben. Het verzet tegen racisme komt niet voort uit het idee dat we kunnen bewijzen dat alle rassen gelijkwaardig zijn. Dat kunnen we namelijk niet. En we kunnen ook niet bewijzen dat vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn. Het enige dat we kunnen zeggen is dat we een samenleving wensen waarin mensen niet op grond van hun ras of geslacht worden buitengesloten.

Stel dat we ons wel het stempel ‘a-racist’ laten opdrukken, en dat vervolgens van ons gevraagd wordt met onomstotelijke bewijzen te komen dat blanken en zwarten gelijkwaardig zijn. Hoe zouden we dat moeten doen? Middels fysiologische kenmerken? Maar zijn niet juist de fysiologische kenmerken de bron van racisme en beweren wij juist niet dat die kenmerken er zeker zijn, maar gebagatelliseerd kunnen worden? Via statistieken dan? Maar wat voor statistieken? Hardloopuitslagen? IQ-tests? Het aantal schaakgrootmeesters? Percentages van de wereldbevolking? Al deze cijfers zouden grote verschillen te zien geven, en derhalve zou geen enkel getal ook maar enig inzicht geven in de vraag of blank en zwart gelijkwaardig zijn. Het punt is dat de gelijkwaardigheid van seksen en rassen geen empirisch aantoonbare relatie tussen groepen mensen is, maar een wens. Een wens om te leven in een maatschappij waarbij mensen niets kan worden ontzegd op grond van sekse of ras.

Door onszelf ‘a-racist’ laten noemen, of ‘a-seksist’ zadelen we ons op met een bewijslast die we helemaal niet willen hebben. We betwijfelen slechts dat er goede gronden zijn om op voorhand mannen en blanken exclusief toegang te verlenen tot onderdelen van onze maatschappij. Maar we willen zeker niet bewijzen dat vrouwen en kleurlingen als groep gelijk zijn aan de groep blanke mannen. Sterker nog, we vinden dat in een democratie individuen en hun verdiensten centraal horen te staan, en niet de groepen waartoe individuen behoren.

Daarom is ook de term ‘atheïst’ gevaarlijk. Door die term te gebruiken, lijkt het alsof we iets willen bewijzen, alsof we iets willen verdedigen. En doordat we die term lijdzaam op ons laten plakken kunnen theïsten van ons eisen dat we met bewijzen komen waaruit blijkt dat er geen goden bestaan, of dat er een universele rede is, of dat religies overal en altijd dood en verderf hebben gezaaid, of dat er helemaal geen mensen zijn die kracht putten uit hun geloof, of dat er niets tussen hemel en aarde kan zijn wat niet door wetenschap verklaard kan worden. Maar wie zou dat willen bewijzen?

Natuurlijk kunnen we niet bewijzen dat er geen goden zijn, en geen elfen, en geen orcs, en geen kobolden. Natuurlijk is er geen universele vorm van rationaliteit of redelijkheid, net zoals er geen universele vorm van religie is. Natuurlijk hebben missionarissen en zendelingen veel heil en zegen gebracht in Papoea-Nieuw-Guinea, heel veel. Natuurlijk is het soms beter te knielen op een bed violen dan overgeleverd te zijn aan de wetenschap dat dit lichaam en deze geest over zestig jaar onherroepelijk uiteen zullen zijn gevallen. En natuurlijk zijn er heel veel zaken waarover wetenschappers niets durven zeggen, en met argusogen toekijken hoe anderen dat wel doen. Geen enkele weldenkende atheïst (of is dat een pleonasme?) zal het tegendeel beweren.

Atheïsten betwijfelen slechts of een beroep op een god tegenover medemensen die niet in die god geloven ooit iets verklaart of rechtvaardigt. Atheïsme is geen stelling die verdedigd dient te worden, maar slechts een wens. De wens om te leven in een maatschappij waar mensen hun god nooit zoveel hoger stellen dan dit aardse leven dat zij in zijn naam bereid zijn slachtoffers onder hun medemensen voor lief nemen. Verder niets.

3 opmerkingen:

Unknown zei

Hoi Ronald,

ik zie dat je met gevaar bedoelt de zwakkere positie die je als 'atheïst' inneemt in discussies met religies.
Dit is dan een retorisch gevaar.

Je titel suggereert in mij ogen een existentieel gevaar of iets dergelijks.

Je had het ook kunnen noemen: De verzwakking van de retorische positie van weldenkende mensen die zich het label atheïsme op laten plakken.

(Maar dan lezen minder mensen je blog misschien?)

Of denk je dat er wel een reëel gevaar aan het label atheïsme plakt?
Zelfs na de discussie met Martin is het me nog niet helemaal duidelijk eigenlijk.

Als je de titel het 'gevaar' van 'atheïsme' had genoemd begrijp ik de titel al beter.

Rek je het begrip gevaar hier niet wat te erg op? Of denk je dat we daadwerkelijk actie moeten ondernemen tegen dit 'atheïsme' omdat er iets kwaadaardigs gaat gaat gebeuren met onze beschaving (of alleen met bepaalde individuen) als we dat niet doen? En wat zijn dan je aanwijzingen daarvoor?

vr groet,
Marco

Ronald Hünneman zei

Beste Marco,

Het gaat mij niet om een zuiver retorische positie. Goed beschouwd is er weinig verschil met de discussie die we hebben gevoerd rond het blog Vrij voorspelbaar, van 19 augustus 2008.
Theïsme is een metafysische positie. Door je als atheïst (te laten) bestempelen, wek je de indruk alsof je een metafysische positie hebt, maar dan met een tegengesteld standpunt. Daardoor zadel je je op met een bewijslast die je niet wilt. Daardoor kunnen gelovigen roepen dat atheïsme ook een geloof is, en dat atheïsten eerst maar eens moeten bewijzen dat God niet bestaat. Daardoor lijkt het alsof atheïsme een metafysische positie is van dezelfde orde als theïsme. Dat is een reëel gevaar.
Want atheïsme is geen geloof, geen metafysica en het bestaan van God ontkrachten is onzinnig. Daarom ben ik erg voorstander van een ander label, zoals hedonisme. Hedonist zijn betekent dan dat je je geen zorgen maakt over ultieme, metafysische rechtvaardigingen, en menselijk levensgeluk en –genot als uitgangspunt neemt. Zie bijvoorbeeld mijn blog Een kiem voor levensgeluk van maandag 16 juni.

Groet,
Ronald.

Unknown zei

Ja de kans is wel erg groot dat het een herhaling van zetten wordt, maar met dat gevaar in ogenschouw:

Mijn probleem zit em er misschien in dat je niet bedoelt: "het gevaar van atheisme" maar wel: "het gevaar van het label atheisme".
Als je in google intikt: "het gevaar van atheisme" krijg je jouw blog op nummer 1! Dat is op zich wel mooi natuurlijk, maar het kan evt. tot verwarring leiden.

Hedonisme is praktisch ook atheistisch (er komen geen goden in deze leer voor); dus dat atheisme zelf gevaarlijk is, bedoel je in elke geval niet.

Vandaar misschien deze terminologische kwestie. Wat het argument in deze blog betreft, verschillen we weinig van mening. Sam Harris heeft een goed punt.
In het kader van een wetenschappelijke discussie heeft de term atheisme zeker wel betekenis denk ik en lijkt het me verre van gevaarlijk. Maar dat is een ander verhaal.

groet,
Marco