Wij zijn, aldus Andy Clark, ‘natural born cyborgs’. Wij koppelen ons makkelijker aan artefacten dan welke andere diersoort ook. Het onopvallendste voorbeeld is het horloge. Kun je bij brillen nog volhouden dat die niets anders doen dan een onvolkomenheid herstellen (alhoewel er ook brillen zijn die mensen behoeden voor functioneel analfabetisme), bij horloges is dat zeker niet het geval. Horloges veranderen mensen. Horloges veranderen de manier waarop mensen tijd ervaren, de manier waarop ze hun dag indelen, en de manier waarop ze met anderen omgaan. De stress die sommigen voelen als ze vijf minuten te laat dreigen te komen, de blik die sommigen op hun horloge werpen op de vraag “Heb je zin in een wijntje?”, en het gevoel dat je helemaal geen tijd meer overhoudt zouden er niet zijn zonder het horloge.
Daarmee bepaalt het horloge wie we zijn. Mensen in het begin van de 21ste eeuw kunnen zich niet meer los denken van hun horloge. Het zijn mensen geworden die hun leven tot op de minuut indelen, en agenda’s kopen met een verdeling in uren of halve uren, om daarmee hun dag zo vol mogelijk te plannen, zodat ze geagiteerd kunnen opkijken als een afspraak een kwartier te laat binnenkomt. Sportprestaties, maar ook prestaties in fabrieken, worden gemeten in tienden van seconden. Zelfs de quality-time voor geliefden, wordt nauwkeurig op het horloge bijgehouden, en bij voorkeur in de agenda ingepland. Onze samenleving en de mensen die daarin wonen, wij, zijn ondenkbaar zonder dat een ieder aan een klok is gekoppeld.
De kracht van het polshorloge is dat het transparant is. Mensen hebben niet door dat het apparaat om hun pols zit. Ze werpen er achteloos een blik op, veel vaker dan ze zelf denken. ’s Ochtends als ik mijn zonen naar school help, is mijn horloge een onmisbaar instrument. Iedere paar minuten controleer ik of hun bezigheden op schema liggen. En ik moedig aan met een achteloos: “Ik ga je er niet de hele tijd aan helpen herinneren hoe laat het is hoor.”
Is daarmee iedere spontaniteit uit het mens-zijn verdwenen? Zijn mensen door het horloge hun oorspronkelijke staat van Zijn vergeten? Zullen we ooit nog de rust kennen die zo kenmerkend is voor volkeren die dicht bij de natuur leven, of spirituele mannen die meditatie prediken? Is de mens het contact met zijn diepste, innerlijke zelf kwijtgeraakt? Nee, natuurlijk niet. Mensen zijn natural born cyborgs. Mensen koppelen zich aan techniek om mens te worden. Mens zijn betekent geest, lijf, en samenleving vormgeven met behulp van technische middelen. In het neolithicum kon je een vuistbijl wellicht nog links laten liggen. De opkomst van landbouw en veeteelt maakte het al moeilijker om mens te zijn zonder van artefacten gebruik te maken. De uitvinding van het schrift, boeken en tijdschriften verplichtte een ieder tot koppeling aan deze technieken (op straffe van analfabetisme). En in onze huidige tijd staat de koppeling aan computers en elektronica centraal.
Niemand kon voorzien waar de invoering van klokken toe zou leiden. Hetzelfde geldt voor de mobiele telefoon. Niemand heeft vijftien jaar geleden bevroed dat ooit in Groningen het festival Viva la Focus plaats zou vinden. In de aankondiging voor dit festival stond: “Viva la Focus! Bellen, sms-en, foto’s, films; de mobiele telefoon is niet meer uit jouw leven weg te denken.” Het brandpunt van het festival was een wedstrijd rond filmpjes gemaakt met mobieltjes. Daaromheen waren workshops, symposia en debatten georganiseerd. Uiteraard allemaal met als thema de mobiele telefoon.
Ik houd van de mobiele telefoon, als object en als studieobject. Dus om twee uur ’s middags zat ik bij het debat “Jij & je mobiel – jongerendebat over de al dan niet bepalende rol van de gsm.” Er was voor dit debat veel reclame gemaakt, vooral op scholen in het voortgezet onderwijs. Maar natuurlijk zaten er nauwelijks jongeren in de zaal. Waarom zou je gaan discussiëren over een saai alledaags object? Welke zuurpruim zou de discussie “Jij en je klokje – ouderendebat over de al dan niet bepalende rol van het horloge” bezoeken? Mobieltjes zijn net zo transparant aan het worden als horloges. Als de generatie is uitgestorven waarvan het neurale weefsel niet meer plastisch genoeg is om een transparante koppeling te maken met het mobiel, dan zal het mobieltje net zo onopvallend ons mens-zijn bepalen als het horloge.
De Groningse filosoof Martijn de Waal liet zien hoe mobieltjes de wijze veranderen waarop jongeren sociale relaties ervaren. Smessen* verkleint de afstand tussen mensen, maakt de wereld intiemer. Uiteraard is smessen geen vervanging voor daadwerkelijk fysiek contact, maar het kan je de aanwezigheid van een ander wel laten voelen op momenten dat een e-mail, een telefoontje of een ansichtkaart geen soelaas bieden. De mobiele telefoon is bepalend voor de plek die je in de sociale wereld inneemt en de wijze waarop je die wereld ervaart. Wie wil er nu nog verkering met een jongen die je voor het slapen gaan niet even laat weten dat je in zijn gedachten bent?
Daarmee bepaalt het horloge wie we zijn. Mensen in het begin van de 21ste eeuw kunnen zich niet meer los denken van hun horloge. Het zijn mensen geworden die hun leven tot op de minuut indelen, en agenda’s kopen met een verdeling in uren of halve uren, om daarmee hun dag zo vol mogelijk te plannen, zodat ze geagiteerd kunnen opkijken als een afspraak een kwartier te laat binnenkomt. Sportprestaties, maar ook prestaties in fabrieken, worden gemeten in tienden van seconden. Zelfs de quality-time voor geliefden, wordt nauwkeurig op het horloge bijgehouden, en bij voorkeur in de agenda ingepland. Onze samenleving en de mensen die daarin wonen, wij, zijn ondenkbaar zonder dat een ieder aan een klok is gekoppeld.
De kracht van het polshorloge is dat het transparant is. Mensen hebben niet door dat het apparaat om hun pols zit. Ze werpen er achteloos een blik op, veel vaker dan ze zelf denken. ’s Ochtends als ik mijn zonen naar school help, is mijn horloge een onmisbaar instrument. Iedere paar minuten controleer ik of hun bezigheden op schema liggen. En ik moedig aan met een achteloos: “Ik ga je er niet de hele tijd aan helpen herinneren hoe laat het is hoor.”
Is daarmee iedere spontaniteit uit het mens-zijn verdwenen? Zijn mensen door het horloge hun oorspronkelijke staat van Zijn vergeten? Zullen we ooit nog de rust kennen die zo kenmerkend is voor volkeren die dicht bij de natuur leven, of spirituele mannen die meditatie prediken? Is de mens het contact met zijn diepste, innerlijke zelf kwijtgeraakt? Nee, natuurlijk niet. Mensen zijn natural born cyborgs. Mensen koppelen zich aan techniek om mens te worden. Mens zijn betekent geest, lijf, en samenleving vormgeven met behulp van technische middelen. In het neolithicum kon je een vuistbijl wellicht nog links laten liggen. De opkomst van landbouw en veeteelt maakte het al moeilijker om mens te zijn zonder van artefacten gebruik te maken. De uitvinding van het schrift, boeken en tijdschriften verplichtte een ieder tot koppeling aan deze technieken (op straffe van analfabetisme). En in onze huidige tijd staat de koppeling aan computers en elektronica centraal.
Niemand kon voorzien waar de invoering van klokken toe zou leiden. Hetzelfde geldt voor de mobiele telefoon. Niemand heeft vijftien jaar geleden bevroed dat ooit in Groningen het festival Viva la Focus plaats zou vinden. In de aankondiging voor dit festival stond: “Viva la Focus! Bellen, sms-en, foto’s, films; de mobiele telefoon is niet meer uit jouw leven weg te denken.” Het brandpunt van het festival was een wedstrijd rond filmpjes gemaakt met mobieltjes. Daaromheen waren workshops, symposia en debatten georganiseerd. Uiteraard allemaal met als thema de mobiele telefoon.
Ik houd van de mobiele telefoon, als object en als studieobject. Dus om twee uur ’s middags zat ik bij het debat “Jij & je mobiel – jongerendebat over de al dan niet bepalende rol van de gsm.” Er was voor dit debat veel reclame gemaakt, vooral op scholen in het voortgezet onderwijs. Maar natuurlijk zaten er nauwelijks jongeren in de zaal. Waarom zou je gaan discussiëren over een saai alledaags object? Welke zuurpruim zou de discussie “Jij en je klokje – ouderendebat over de al dan niet bepalende rol van het horloge” bezoeken? Mobieltjes zijn net zo transparant aan het worden als horloges. Als de generatie is uitgestorven waarvan het neurale weefsel niet meer plastisch genoeg is om een transparante koppeling te maken met het mobiel, dan zal het mobieltje net zo onopvallend ons mens-zijn bepalen als het horloge.
De Groningse filosoof Martijn de Waal liet zien hoe mobieltjes de wijze veranderen waarop jongeren sociale relaties ervaren. Smessen* verkleint de afstand tussen mensen, maakt de wereld intiemer. Uiteraard is smessen geen vervanging voor daadwerkelijk fysiek contact, maar het kan je de aanwezigheid van een ander wel laten voelen op momenten dat een e-mail, een telefoontje of een ansichtkaart geen soelaas bieden. De mobiele telefoon is bepalend voor de plek die je in de sociale wereld inneemt en de wijze waarop je die wereld ervaart. Wie wil er nu nog verkering met een jongen die je voor het slapen gaan niet even laat weten dat je in zijn gedachten bent?
Andy Clark over Natural Born Cyborgs:
Informatie over Viva la Focus:
* Ik gebruik het werkwoord smessen voor het versturen en ontvangen van een sms. Smessen kan als een gewoon werkwoord worden vervoegd. Bij sms-en is dat lastiger.
Posts
2 opmerkingen:
Weer een prachtige 'column', Ronald. Er zijn vast dagbladen die dank zij jou hun oplage zouden kunnen verhogen!
Zou het succes van de mobiele telefoon ook niet samenhangen met de sociale context waarin homo sapiens is geevolueerd? Door het toenemend individualisme, gepaard met desocialisering, voorzien we minder in onze sociale oerbehoeftes en het mobieltje is dan een perfect hulpmiddel. Dus toch een 'reparatie' van een verlies aan 'functionaliteit'?
Wat Jan Willem zegt, daar zit iets in, maar...........
het vreemde is dat mensen hun mobieltje heel vaak gebruiken als ze in de nabijheid (zelfs in gesprek)zijn met anderen
Een reactie posten