“Deze werkelozen gaan bij aankomst gewoon op bed liggen wachten tot wij ze als makke lammetjes ons geld komen brengen. Deze werkelozen noemen wij de buitenlanders. Oftewel drugsgebruikers. En zij getroosten zich geen enkele moeite om kennis te nemen van onze rijke cultuur. Bij het horen van namen als Ad Visser en Loeki Knol kijken zij laf en ongeïnteresseerd uit de ogen.” Deze frase uit een conference van Hans Teeuwen is grappig, op z'n minst. Dezelfde frase uit de mond van een extreem rechts politicus is discriminatie. De betekenis van woorden is afhankelijk van de bedoeling van degene die de woorden uitspreekt. In meer filosofisch jargon, de betekenis van woorden is afhankelijk van de intenties van de spreker. Het is een van de lastigere aspecten van vrijheid van meningsuiting.
Kees van Kooten en Wim de Bie waren ooit in de rol van Jacobse en Van Es de oprichters van de Tegenpartij. Deze parodie op extreem rechtse partijen was een groot succes. Jacobse en Van Es ontwikkelden zelfs een heus verkiezingsprogramma, Rug op ’81.
De interpretatie van De Tegenpartij was overduidelijk. Koot en Bie waren van de VPRO. De VPRO was links, heel links. Dus was De Tegenpartij satire, bedoeld om de absurditeit van extreem rechts tentoon te stellen. Hetzelfde gold bijvoorbeeld voor Erik van Muiswinkels persiflage op Hans Janmaat.
Ook hier is geen twijfel mogelijk, en het gelach op de achtergrond maakt de interpretatie wel erg gemakkelijk, dit is humor. Dit is de draak steken met Janmaat en zijn Centrum Democraten. Toch was de interpretatie destijds minder eenvoudig dan het nu lijkt. Koot en Bie zijn met sketches over De Tegenpartij gestopt toen bleek dat teveel kijkers de dubbele bodem helemaal niet opmerkten. Hans Janmaat nam in zijn verkiezingscampagne slogans van De Tegenpartij ( zoals vrije jongens) en punten uit Rug op ’81 over. En het partijblad van de Centrum Democraten gaf op de voorpagina een compliment aan Van Kooten en de Bie. Zelfs de eenvoudigste vormen van satire zijn voor sommigen kennelijk lastig te herkennen.
De fragmenten van Koot en Bie en Van Muiswinkel zijn in een bepaald opzicht plat. Juist het feit dat er voor de interpretatie maar weinig diepgang nodig is maakt dat ze ouderwets aanvoelen. Latere generaties humoristen hebben interpretatielagen toegevoegd en daarmee satire gemoderniseerd. En was de interpretatie van Koot en Bie al lastig, de interpretatie van iemand als Hans Teeuwen is vele malen moeilijker. Wat bedoelt hij precies?
Koot en Bie nemen hun politieke tegenstanders op de hak. Hans Teeuwen doet meer. Hij brengt een dubbele bodem aan in een dubbele bodem. Hij dwingt een interpretatie af die verder gaat dan het belachelijk maken van andersdenkenden. Hans Teeuwen is links, maar niet links op de wijze van Koot en Bie. Teeuwen wil links laten zien dat niet iedere linkse houding zomaar goed is. Hij deelt weliswaar met Koot en Bie de afkeer van extreem rechts, maar wil een al te naïeve omarming van andere culturen bekritiseren. Islam is niet verwerpelijk omdat het een geloof van allochtonen is. Islam bevat een aantal verwerpelijke elementen, zoals opvattingen over vrouwen, homo's en afvalligen. Daarom moet links oppassen om met de omarming van allochtonen niet ook zomaar de islam te omarmen en daarmee het eigen gedachtegoed overboord te gooien. Ook al is de linkse houding een gezond tegenwicht tegen de xenofobe houding van rechts, het mag niet ten koste gaan van vrouwen, homo's en vrijheid van gedachtevorming.
Teeuwen brengt deze boodschap in het bovenstaande fragment door ondermeer te zeggen dat Theo van Gogh door zijn omvangrijk postuur wel een erg gemakkelijk doelwit was. De interpretatie van dat fragment vraagt om inzicht in lagen over elkaar die naar elkaar verwijzen en door elkaar heen lopen. De uiteindelijke boodschap is daardoor niet langer ondubbelzinnig. Maar de betekenis is in ieder geval niet dat wat Teeuwen letterlijk zegt (als een letterlijke interpretatie überhaupt mogelijk is), en ook niet domweg het tegenovergestelde daarvan.
Als De Tegenpartij al hele volksstammen op het verkeerde been zette, dan wordt de situatie er bij Hans Teeuwen niet gemakkelijker op. De Tegenpartij laat ons lachen om onze politieke tegenstanders. Teeuwen laat ons lachen om onze eigen naïviteit. En zelfs om onze eigen naïviteit over onze naïviteit. Leg dat maar eens uit aan mensen die niet in deze humortraditie zijn opgevoed.
Dit fragment laat op pijnlijke wijze zien dat de grenzen van communicatie worden bereikt op het moment dat bedoelingen worden verpakt in humor met dubbele-dubbele bodems en de andere partij slechts de oppervlaktestructuur van de boodschap ziet, kan zien. De Meiden van Halal en Teeuwen spreken niet over hetzelfde. De belediging die de Meiden voelen is niet Teeuwens boodschap. Hij wil iets zeggen over vrouwen onder de Islam en de vrijheid om macht te kritiseren, en het feit dat de Meiden van Halal én een te gemakkelijke omarming van de Meiden van Halal juist dat ondermijnen. Maar leg dat maar eens uit.
Hirsch Ballin, Jan Peter Balkenende, misschien wel het hele CDA en in ieder geval de complete fracties van klein Christelijk rechts lijden aan dezelfde interpretatie-armoede als de Meiden van Halal. Linkse satire wil het Christendom en de Islam echt niet belachelijk maken om Christenen en Moslims aan het denken te zetten. Natuurlijk weten linkse satirici ook wel dat die strategie niet werkt. We kunnen slechts hopen dat Christenen en Moslims de redelijkheid van onze standpunten omtrent homo’s, vrouwen en vrijheid gaan inzien. Linkse satirici richten hun pijlen op de relativistische houding van links Nederland, het Nederland dat meent dat iedere cultuur haar eigen waarheid heeft.
Dat overblijfsel van de verzuilde samenleving, waarin iedere verzuilde Nederlander binnen haar zuil mocht denken en doen wat ze wilde, kan niet langer de basis vormen voor moderne maatschappijkritiek. We zullen moeten kunnen aangeven wat ons niet aanstaat van andere zuilen. De tijden dat alle aspecten van geloof een privé- of groepsaangelegenheid waren zijn voorbij. Ballin, Balkenende en consorten willen kunnen geloven wat hen goeddunkt. Maar dat kan alleen als iedereen het recht heeft om dat geloof te ridiculiseren.
De arrestatie van Gregorius Nekschot is daarom een contactgestoorde*, onze moderne samenleving ondermijnende, niet doordachte daad. Wat Nekschot doet heeft helemaal niets met discriminatie te maken. Discriminatie is de toegang geweigerd worden bij een disco, of bij een sollicitatie afgewezen worden door een keurige geklede, vriendelijk glimlachende meneer die iets tegen Marokkanen heeft. Van linkse satirici heeft geen enkele kleurling ooit iets te vrezen gehad. Uiteraard wel van racisten die satirici niet weten te interpreteren. Maar die racistische houding gaat aan de interpretatie vooraf, en niet omgekeerd.
Voor de tandem Balkenende-Ballin is het moderne linkse gedachtegoed onnavolgbaar. Hun Christelijke opvoeding heeft hen diepere interpretatiemogelijkheden ontnomen. Bijbelteksten letterlijk lezen moedigt nu eenmaal bepaald niet het zoeken naar dubbele bodems aan. Bijbelteksten lezen door de ogen van de schrijver geplaatst in zijn tijd, doet weliswaar iets meer maar kan een mens ook nauwelijks voorbereiden op Hans Teeuwen. En welke gelovige leest de Bijbel nu als een vrolijke satire op het Christendom?
Teeuwen heeft, zoals hij zelf zegt, niets tegen Christenen, Moslims en Joden, en ook niets tegen de Meiden van Halal, ondanks dat gepijpt worden door deze vrouwen een straf voor hem is. Nee, hij vindt ze zelfs wel lief.
Hans Teeuwen spaart in dit fragment De Meiden. Als u dat over het hoofd heeft gezien, bekijk het dan nog een keer. Op het moment dat De Meiden zich geen houding meer weten te geven, en hun gezicht verbergen achter hun hoofddoek, betrekt Hans Teeuwen Matthijs van Nieuwkerk in het feest: “Als jij nu je lul laat zien…” De Meiden hebben geen enkel verweer tegen de humor van Teeuwen, geen enkel verweer. Als er feministen hadden gezeten had Teeuwen ze vast en zeker over de kling gejaagd met een kracht die omgekeerd evenredig zou zijn aan hun verzet. Maar de Meiden verzetten zich niet, zij schamen zich slechts. Teeuwen voelt dat, en omdat hij geen enkele intentie heeft om De Meiden te beschadigen, verlegt hij zijn aandacht naar Van Nieuwkerk die van zo’n plaagstootje koud noch warm wordt (maar wat als Andries Knevel het gesprek had geleid?).
Ironie, cynisme, humor en satire zijn onontbeerlijke moderne intellectuele wapens voor een machtsvrije discussie. We weten alleen nog niet hoe we platte, contactgestoorde linkse, rechtse en gelovige geesten duidelijk kunnen maken waar het ons om te doen is. Tot het moment waarop dat besef bij deze beperkte geesten doordingt rest ons niets anders dan een heilig beroep op het Vrije Woord. En tegelijkertijd roepen we dan dat iedereen die er anders over denkt zijn bek moet houden, zeker Balkenende en Ballin.
* Contactgestoord in de betekenis van niet in staat zijn de intenties van de ander te doorzien. Zie hierover ook:
Kees van Kooten en Wim de Bie waren ooit in de rol van Jacobse en Van Es de oprichters van de Tegenpartij. Deze parodie op extreem rechtse partijen was een groot succes. Jacobse en Van Es ontwikkelden zelfs een heus verkiezingsprogramma, Rug op ’81.
De interpretatie van De Tegenpartij was overduidelijk. Koot en Bie waren van de VPRO. De VPRO was links, heel links. Dus was De Tegenpartij satire, bedoeld om de absurditeit van extreem rechts tentoon te stellen. Hetzelfde gold bijvoorbeeld voor Erik van Muiswinkels persiflage op Hans Janmaat.
Ook hier is geen twijfel mogelijk, en het gelach op de achtergrond maakt de interpretatie wel erg gemakkelijk, dit is humor. Dit is de draak steken met Janmaat en zijn Centrum Democraten. Toch was de interpretatie destijds minder eenvoudig dan het nu lijkt. Koot en Bie zijn met sketches over De Tegenpartij gestopt toen bleek dat teveel kijkers de dubbele bodem helemaal niet opmerkten. Hans Janmaat nam in zijn verkiezingscampagne slogans van De Tegenpartij ( zoals vrije jongens) en punten uit Rug op ’81 over. En het partijblad van de Centrum Democraten gaf op de voorpagina een compliment aan Van Kooten en de Bie. Zelfs de eenvoudigste vormen van satire zijn voor sommigen kennelijk lastig te herkennen.
De fragmenten van Koot en Bie en Van Muiswinkel zijn in een bepaald opzicht plat. Juist het feit dat er voor de interpretatie maar weinig diepgang nodig is maakt dat ze ouderwets aanvoelen. Latere generaties humoristen hebben interpretatielagen toegevoegd en daarmee satire gemoderniseerd. En was de interpretatie van Koot en Bie al lastig, de interpretatie van iemand als Hans Teeuwen is vele malen moeilijker. Wat bedoelt hij precies?
Koot en Bie nemen hun politieke tegenstanders op de hak. Hans Teeuwen doet meer. Hij brengt een dubbele bodem aan in een dubbele bodem. Hij dwingt een interpretatie af die verder gaat dan het belachelijk maken van andersdenkenden. Hans Teeuwen is links, maar niet links op de wijze van Koot en Bie. Teeuwen wil links laten zien dat niet iedere linkse houding zomaar goed is. Hij deelt weliswaar met Koot en Bie de afkeer van extreem rechts, maar wil een al te naïeve omarming van andere culturen bekritiseren. Islam is niet verwerpelijk omdat het een geloof van allochtonen is. Islam bevat een aantal verwerpelijke elementen, zoals opvattingen over vrouwen, homo's en afvalligen. Daarom moet links oppassen om met de omarming van allochtonen niet ook zomaar de islam te omarmen en daarmee het eigen gedachtegoed overboord te gooien. Ook al is de linkse houding een gezond tegenwicht tegen de xenofobe houding van rechts, het mag niet ten koste gaan van vrouwen, homo's en vrijheid van gedachtevorming.
Teeuwen brengt deze boodschap in het bovenstaande fragment door ondermeer te zeggen dat Theo van Gogh door zijn omvangrijk postuur wel een erg gemakkelijk doelwit was. De interpretatie van dat fragment vraagt om inzicht in lagen over elkaar die naar elkaar verwijzen en door elkaar heen lopen. De uiteindelijke boodschap is daardoor niet langer ondubbelzinnig. Maar de betekenis is in ieder geval niet dat wat Teeuwen letterlijk zegt (als een letterlijke interpretatie überhaupt mogelijk is), en ook niet domweg het tegenovergestelde daarvan.
Als De Tegenpartij al hele volksstammen op het verkeerde been zette, dan wordt de situatie er bij Hans Teeuwen niet gemakkelijker op. De Tegenpartij laat ons lachen om onze politieke tegenstanders. Teeuwen laat ons lachen om onze eigen naïviteit. En zelfs om onze eigen naïviteit over onze naïviteit. Leg dat maar eens uit aan mensen die niet in deze humortraditie zijn opgevoed.
Dit fragment laat op pijnlijke wijze zien dat de grenzen van communicatie worden bereikt op het moment dat bedoelingen worden verpakt in humor met dubbele-dubbele bodems en de andere partij slechts de oppervlaktestructuur van de boodschap ziet, kan zien. De Meiden van Halal en Teeuwen spreken niet over hetzelfde. De belediging die de Meiden voelen is niet Teeuwens boodschap. Hij wil iets zeggen over vrouwen onder de Islam en de vrijheid om macht te kritiseren, en het feit dat de Meiden van Halal én een te gemakkelijke omarming van de Meiden van Halal juist dat ondermijnen. Maar leg dat maar eens uit.
Hirsch Ballin, Jan Peter Balkenende, misschien wel het hele CDA en in ieder geval de complete fracties van klein Christelijk rechts lijden aan dezelfde interpretatie-armoede als de Meiden van Halal. Linkse satire wil het Christendom en de Islam echt niet belachelijk maken om Christenen en Moslims aan het denken te zetten. Natuurlijk weten linkse satirici ook wel dat die strategie niet werkt. We kunnen slechts hopen dat Christenen en Moslims de redelijkheid van onze standpunten omtrent homo’s, vrouwen en vrijheid gaan inzien. Linkse satirici richten hun pijlen op de relativistische houding van links Nederland, het Nederland dat meent dat iedere cultuur haar eigen waarheid heeft.
Dat overblijfsel van de verzuilde samenleving, waarin iedere verzuilde Nederlander binnen haar zuil mocht denken en doen wat ze wilde, kan niet langer de basis vormen voor moderne maatschappijkritiek. We zullen moeten kunnen aangeven wat ons niet aanstaat van andere zuilen. De tijden dat alle aspecten van geloof een privé- of groepsaangelegenheid waren zijn voorbij. Ballin, Balkenende en consorten willen kunnen geloven wat hen goeddunkt. Maar dat kan alleen als iedereen het recht heeft om dat geloof te ridiculiseren.
De arrestatie van Gregorius Nekschot is daarom een contactgestoorde*, onze moderne samenleving ondermijnende, niet doordachte daad. Wat Nekschot doet heeft helemaal niets met discriminatie te maken. Discriminatie is de toegang geweigerd worden bij een disco, of bij een sollicitatie afgewezen worden door een keurige geklede, vriendelijk glimlachende meneer die iets tegen Marokkanen heeft. Van linkse satirici heeft geen enkele kleurling ooit iets te vrezen gehad. Uiteraard wel van racisten die satirici niet weten te interpreteren. Maar die racistische houding gaat aan de interpretatie vooraf, en niet omgekeerd.
Voor de tandem Balkenende-Ballin is het moderne linkse gedachtegoed onnavolgbaar. Hun Christelijke opvoeding heeft hen diepere interpretatiemogelijkheden ontnomen. Bijbelteksten letterlijk lezen moedigt nu eenmaal bepaald niet het zoeken naar dubbele bodems aan. Bijbelteksten lezen door de ogen van de schrijver geplaatst in zijn tijd, doet weliswaar iets meer maar kan een mens ook nauwelijks voorbereiden op Hans Teeuwen. En welke gelovige leest de Bijbel nu als een vrolijke satire op het Christendom?
Teeuwen heeft, zoals hij zelf zegt, niets tegen Christenen, Moslims en Joden, en ook niets tegen de Meiden van Halal, ondanks dat gepijpt worden door deze vrouwen een straf voor hem is. Nee, hij vindt ze zelfs wel lief.
Hans Teeuwen spaart in dit fragment De Meiden. Als u dat over het hoofd heeft gezien, bekijk het dan nog een keer. Op het moment dat De Meiden zich geen houding meer weten te geven, en hun gezicht verbergen achter hun hoofddoek, betrekt Hans Teeuwen Matthijs van Nieuwkerk in het feest: “Als jij nu je lul laat zien…” De Meiden hebben geen enkel verweer tegen de humor van Teeuwen, geen enkel verweer. Als er feministen hadden gezeten had Teeuwen ze vast en zeker over de kling gejaagd met een kracht die omgekeerd evenredig zou zijn aan hun verzet. Maar de Meiden verzetten zich niet, zij schamen zich slechts. Teeuwen voelt dat, en omdat hij geen enkele intentie heeft om De Meiden te beschadigen, verlegt hij zijn aandacht naar Van Nieuwkerk die van zo’n plaagstootje koud noch warm wordt (maar wat als Andries Knevel het gesprek had geleid?).
Ironie, cynisme, humor en satire zijn onontbeerlijke moderne intellectuele wapens voor een machtsvrije discussie. We weten alleen nog niet hoe we platte, contactgestoorde linkse, rechtse en gelovige geesten duidelijk kunnen maken waar het ons om te doen is. Tot het moment waarop dat besef bij deze beperkte geesten doordingt rest ons niets anders dan een heilig beroep op het Vrije Woord. En tegelijkertijd roepen we dan dat iedereen die er anders over denkt zijn bek moet houden, zeker Balkenende en Ballin.
* Contactgestoord in de betekenis van niet in staat zijn de intenties van de ander te doorzien. Zie hierover ook:
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten